افراد با یک نگاه ساده به فضاهای مختلف اطراف خود می‌توانند مشاهده کنند که تعدادی از ساختمان‌ها مسکونی بوده در حالی که تعدادی از ساختمان‌های دیگر تجاری، صنعتی، ورزشی و … هستند و شاید این سؤال ذهن آنها را درگیر کرده باشد که چرا کاربری این املاک با هم متفاوت هستند در حالی که در یک منطقه مشابه قرار دارند. در حقیقت امروزه تمامی ساختمان‌ها دارای یک شناسنامه به نام پروانه ساختمان هستند که کاربری آن را مشخص کرده و نشان می‌دهد که هرگونه ساخت‌وساز خلاف پروانه غیرقانونی است و شهرداری‌ها می‌توانند از ادامه ساخت‌وساز جلوگیری کنند. در حقیقت انواع کاربری ساختمان طرحی جامع و تفصیلی هستند که می‌توانند نحوه استفاده و کاربرد ساختمان‌ها را مشخص کنند. در ادامه مطلب به بررسی انواع کاربری ساختمان و انواع ساختمان‌ها بر اساس کاربری پرداخته خواهد شد.
کاربری ساختمان چیست؟
در اصل و به زبانی ساده می‌توان گفت که کاربری ساختمان نوعی مجوز از طرف شهرداری است که تعیین می‌کند از هر ملک می‌توان چه استفاده‌هایی کرد. املاک می‌توانند مسکونی، تجاری، صنعتی و … باشند. کاربری ساختمان‌ها در سندی به نام پروانه ساخت ساختمان قید می‌شود. در کل می‌توان گفت به نحوه استفاده از املاک مختلف کاربری گفته می‌شود.
انواع کاربری ساختمان
همان‌طور که گفته شد کاربری ملکه به معنی نحوه استفاده از آن است و امروزه املاک می‌توانند کاربری‌های متعددی داشته باشند. به‌صورت کلی املاک مختلف می‌توانند دارای چند نوع کاربری اصلی و تعدادی کاربری فرعی باشند که به شرح زیر می‌باشند:
کاربری مسکونی ساختمان‌ها
کاربری مسکونی مخصوص ساختمان‌هایی است که هدف از ساخت آنها اسکان دائم یا موقت خانواده‌ها باشد. این ساختمان‌ها می‌توانند شامل اتاق‌ها، آشپزخانه، سرویس بهداشتی و … باشند. به عبارتی اولین مرحله از مراحل ساختمان‌سازی اخذ مجوز و کاربری آن از شهرداری است.
کاربری تجاری ساختمان‌ها
ساختمان‌هایی که اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توانند بر اساس قانون در آن اقدام به فعالیت‌های اقتصادی بکنند دارای کاربری تجاری هستند. در حقیقت ساختمان‌هایی که تاجران و کاسبان در آن به معامله و دادوستد بپردازند یک مکان تجاری بوده و دارای کاربری تجاری می‌باشند.
کاربردی صنعتی ساختمان‌ها
ساختمان‌ها و املاکی که در آنها فعالیت‌های صنعتی انجام می‌شود دارای کاربری صنعتی می‌باشند. در حقیقت زمین و ساختمان‌هایی که دارای کاربری صنعتی هستند می‌توانند هرگونه فعالیت صنعتی از تولید تا انبار و توزیع را انجام بدهند. کارخانه‌ها، کارگاه‌ها، تعمیرگاه‌ها و … از جمله رایج‌ترین ساختمان‌ها با کاربری صنعتی هستند که چنانچه وارد حریم شهری شوند، دستگاه‌های مسئول می‌توانند حکم به اخراج آنها بدهند.
کاربری کشاورزی ساختمان
از دیگر انواع کاربری ساختمان می‌توان به کاربری کشاورزی اشاره کرد که می‌تواند به دو شکل متفاوت صادر شود. یکی از کاربری‌های کشاورزی کاربری زراعی و دیگری کاربری باغ‌ها است. کاربری زراعی برای محصولات زودبازده مانند گندم، ذرت، نخود و … بوده و بیشتری در مناطق روستایی وجود دارد. کاربری باغ نیز برای درختان میوه می‌باشد.
کاربری معدن املاک
یکی دیگر از انواع کاربری ساختمان که می‌تواند زیرمجموعه کاربری‌های صنعتی نیز باشد کاربری معدن است و برای زمین‌ها و املاکی صادر می‌شود که امکان استخراج مواد ارزشمند از آن وجود داشته باشد. انواع سنگ‌ها، فلزات، خاک‌های کاربردی و … می‌توانند دلیلی برای صدور کاربری معدن باشند. زمانی که هر کدام از مواد ارزشمند گفته شده در زمین وجود داشته باشد به عنوان معدن به ثبت می‌رسد و سپس صاحب ملک اجازه برداشت را خواهد داشت. نوع کاربری ساختمان‌ها می‌توانند در هزینه ساخت ساختمان نیز مؤثر باشد چرا که هر کدام از انواع ساختمان‌ها از مواد و مصالح مختلفی ساخته خواهند شد.
کاربری ورزشی ساختمان‌ها
کاربری ورزش نیز از جمله انواع کاربری ملک است که معمولاً برای احداث زمین‌های بازی، باشگاه‌های ورزشی، سالن‌ها، استخرها، استادیوم‌ها و … صادر می‌شود. در گذشته کاربری ورزشی فقط برای املاک و زمین‌های دولتی صادر می‌شد اما امروزه این نوع کاربری برای بخش‌های خصوصی نیز صادر می‌شود و اشخاص حقیقی نیز می‌توانند برای دریافت آن اقدام کنند.
کاربری آموزشی
یکی دیگر از انواع کاربری ساختمان، کاربری آموزشی است و همان‌طور که از نام آن مشخص است برای املاک و زمین‌هایی صادر می‌شود که با هدف آموزش استفاده می‌شوند. انواع مدارس دولتی و خصوصی، آموزشگاه‌ها و … می‌توانند با برخورداری از این نوع کاربری فعالیت خود را دنبال کنند.
کاربری خدماتی ساختمان‌ها
یکی دیگر از انواع کاربری‌های ساختمانی کاربری خدماتی است که با نام کاربری انتفاعی نیز شناخته می‌شود. تفاوت این نوع از کاربری‌های ساختمانی با کاربری تجاری در عام‌المنفعه بودن فعالیت‌ها می‌باشد و به همین دلیل دریافت کاربری خدماتی از شهرداری هزینه‌ای نخواهد داشت در حالی که برای دریافت کاربری تجاری باید هزینه‌های مختلفی را تقبل کرد. از نمونه‌های بارز کاربری خدماتی گرمابه‌های عمومی، آتش‌نشانی، دفتر پست، کلانتری، نواحی شهرداری، مراکز زباله و … می‌باشند. در مقاله‌ای تحت عنوان کاربرد صفحه عایق حرارتی xps می‌توان اطلاعات مفیدی در مورد کاربردها و مزیت‌های استفاده از یونولیت‌های xps به دست آورد که امروزه در صنعت ساختمان‌سازی استفاده‌های متعددی دارند.
کاربری ساختمان مختلط
از دیگر انواع کاربری ساختمان می‌توان به کاربری مختلط اشاره کرد که برای ساختمان‌هایی صادر می‌شود که به‌طور همزمان استفاده‌های متعددی از آن می‌شود. زمانی که کاربری مسکونی، کاربری تجاری، کاربری اداری، کاربری آموزشی و غیره در یک ساختمان باهم ترکیب شوند، کاربری مختلط برای ملک صادر خواهد شد. امروزه بسیاری از ساختمان‌های شهری با برخورداری از مصالح مدرن و نوین همچون یونولیت، دیوارهای پیش‌ساخته و … از این نوع کاربری برخوردارند.
کاربری‌های فرعی ساختمانی
علاوه بر تمامی مواردی که در مورد انواع کاربری ساختمان بیان شده زمین‌ها و املاک مختلف دیگری وجود دارند که می‌توانند استفاده‌های دیگری داشته باشند. در حقیقت این املاک دارای کاربری‌های فرعی هستند که مهم‌ترین آنها شامل موارد زیر هستند:
- کاربری فضای سبز املاک شامل پارک‌ها، میدان‌ها، فضای سبز و …
- کاربری تجهیزات شهری مانند تأسیسات گاز، برق، تلفن و …
- کاربری بهداشتی- درمانی مانند ساختمان‌های درمانگاه‌ها، بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و …
- کاربری حمل‌ونقل ساختمان‌ها که شامل مواردی همچون پایانه‌های مسافربری، فرودگاه‌ها، راه‌آهن، مترو، اسکله‌ها و … هستند.
- کاربری پارکینگ که شامل ساختمان‌های طبقاتی و پارکینگ‌های در سطح هستند.
- کاربری فرهنگی- مذهبی مانند گورستان‌ها، مساجد، سینما و تئاتر و…
زمین‌های فاقد کاربری
زمین‌ها و املاکی هستند که در هیچ کدام از دسته‌بندی‌های عنوان شده قرار ندارند و یا هنوز کاربری مشخصی برای آنها عنوان نشده است زمین‌های فاقد کاربری می‌باشند. برای این زمین‌ها نمی‌توان هیچ نوع مجوزی دریافت کرد و باید منتظر ماند که یک طرح جامع و تفصیلی برای آزادسازی آنها ارائه شود. در مقاله‌ای تحت عنوان یونولیت بسته بندی از سایت مادفوم می‌توان اطلاعات مفید و ارزشمندی در مورد یونولیت‌های بسته‌بندی، کاربردها و مزایای آنها به دست آورد که مطالعه آن خالی از لطف نخواهد بود.
جمع‌بندی نهایی
منظور از کاربری ساختمان در حقیقت نحوه استفاده از آن خواهد بود و امروزی برای هر کدام از زمین‌ها و املاک فضاهای شهری و روستایی، کاربری‌های متفاوتی صادر می‌شود. از جمله رایج‌ترین کاربری‌های ساختمانی می‌توان به کاربری مسکونی، کاربری صنعتی، کاربری خدماتی، کاربری تجاری، کاربری کشاورزی، کاربری معدنی و … اشاره کرد. نحوه ساخت‌وساز انواع ساختمان از نظر کاربری نیز می‌توانند باهم متفاوت باشند و در ساخت هر کدام از آنها از مصالح مختلفی استفاده خواهد شد.
