آب یکی از مهمترین فاکتورهای حیاتی جهت رشد گیاهان است . نیاز آبی اکثر گیاهان زراعی تحت شرایط گلخانه ای به دفعات و با مقادیر حساب شده در تمام طول دوره رشد گیاه باید تامین شود. با تبخیر سطحی و جذب آب به وسیله گیاهان به تدریج آب خاک کاهش می یابد و به محدوده ای کمتر از ظرفیت زراعی می رسد. گیاه تنها قادر است رطوبت موجود در محدوده بین ظرفیت زراعی و نقطه پژمردگی را جذب کند. در آزمایشات گلخانه ای که خاک گلدان ها یکنواخت است توسعه ریشه ها در لایه های بالایی بیشتر از لایه های زیرین است و با خشک شدن خاک سطحی، گیاه آب موجود در خاک زیرین را جذب می کند تا به نقطه پژمردگی برسد. تنش زیاد رطوبت موجب می شود که ریشه ها کم و بیش به خواب رفته و رشد دوباره آنها پس از آبیاری مجدد کند شود. یکی از مشکلات کشت گلخانه ای پروژه ها کاهش آب سطحی گلدان ها به ویژه در دمای زیاد تابستان است. این تحقیق با هدف بررسی تاثیر کاربرد پوشش قطعات کوچک یونولیت بر روی سطح خاک گلدان ها جهت کاهش تبخیر صورت گرفت. نتایج نشان داد که مقدار تبخیر در گلدان های پوشیده شده توسط قطعات کوچک یونولیت کمتر از گلدان های بدون پوشش بوده است. حفظ رطوبت دائمی در خاک گلدان های پوشش دار، سبب افزایش رشد و کیفیت بهتر گیاه کاشته شده در این گلدانها گردیده است.
آب مصرفی گیاه مقدار آبی است که در اثر تبخیر از سطح خاک و تعریق بوسیله گیاه در طول فصل رشد از دست می رود . تغییرات مقدار آب مصرفی در گیاهان مختلف زیاد است. در اثر جذب آب، خاک اطراف ریشه خشک می شود . هنگامی که اب از نواحی مرطوب به سمت ریشه حرکت می کند مواد غذایی محلول در آن هم منتقل می شود[۱] . رطوبت خاک اثر بسیار مهمی روی جذب عناصر غذایی به وسیله گیاه دارد. با افزایش میزان رطوبت خاک از نقطه پژمردگی تا ظرفیت زراعی مقدار جذب عناصر غذایی در خاک نیز افزایش می یابد. پتانسیل رطوبتی خاک در نقطه ظرفیت زراعی بالاست این باعث می شود که گیاه براحتی آب را دریافت کند. تا خشک تر شدن خاک هدایت آبی کم شده و در نتیجه حرکت آب به طرف ریشه و جذب کندتر می شود . سرانجام اگر آبی به خاک اضافه نگردد و سرعت از دست دادن رطوبت توسط گیاه بیشتر از سرعت جذب رطوبت بوسلیه گیاه باشد کمبود رطوبت ایجاد می شود.
این ابتدا بصورت عارضه و در نهایت به صورت پراکندگی در گیاه ظاهر می شود. [۲] . جذب مواد غذایی از خاک خشک امکان پذیر نیست. اغلب کم ابی علائم کمبود مواد غذایی را در گیاهان بوجود می آورد. که با ابیاری بکلی برطرف می شود . کمبود فسفر، ازت و بر در اراضی دیم بیشتر مربوط به کم ابی است. تثبیت فسفر و پتاسیم خاک در رطوبت کم بیشتر و سریعتر انجام می شود ولی آبیاری مرتب به تدریج این عناصر را به صورت قابل جذب در می آورد . تاثیر کودهای مختلف با ابیاری شدت می گیرد. [۳] . گیاهان مواد غذایی را به صورت محلول جذب می کنند . به ازای هر کیلوگرم ماده خشک تولید شده توسط گیاه ۱۰۰۰-۲۰۰
و نوع خاک بستگی دارد. درصد حجمی آب در خاک های شنی ۵۰-۴۰ درصد و در خاک های متوسط حدود ۵۰ درصد و در خاک های رسی ۶۰ درصد است. البته کل این میزان رطوبت قابل جذب توسط گیاه به حساب نمی آید . کاهش و افزایش رطوبت هر دو از عوامل محدود کننده رشد گیاه محسوب می شود .
هنگامی که ریشه ها در معرض دوره های متعدد خشکی قرار می گیرند، رشد آنها در دوره های دوم و سوم کمتر از دوره اول می شود . ظاهراً تنش زیاد رطوبت موجب می گردد ریشه کم و بیش بخواب رفته و رشد دوباره آنها پس از آبیاری مجدد کند است. کمبود آب نه تنها مانع بزرگ شدن ریشه شده بلکه باعث چوب پنبه ای شدن و کاهش توانایی آن در جذب مواد غذایی می شود [۳].
نکته مهمی که در محاسبه میزان آب مورد نیاز گیاه بایستی مد نظر قرار گیرد این است که عملاً از زمانی که خاک به حد اشباع می رسد تا زمانی که به حد ظرفیت زراعی می رسد تنها بخشی از آب مورد استفاده قرار می گیرد. در نتیجه حد بالای رطوبت قابل وصول دقیقاًٌ ظرفیت مزرعه نمی باشد. تحت شرایط گلخانه ای که خاک در گلدانها یکنواخت است توسعه ریشه ها در لایه های بالایی خاک به خاطر وجود اکسیژن بیشتر است. با مصرف آب و خشک شدن خاک سطحی، گیاه آب مورد نیاز خود را از لایه های زیرین دریافت می کند . زمانی که میزان رطوبت موجود در خاک کم باشد رشد ریشه و اندام های هوایی کاهش خواهد یافت. فراهم کردن مقدار آب ، مواد غذایی و اکسیژن کافی در محیط ریشه برای به دست آوردن حداکثر محصول کافی نیست. بلکه خاک هم باید دارای عواملی که مانع رشد گیاه است نباشد. یکی از مشکلات پروژه های تحقیقاتی گلخانه ای، کاهش سریع آب سطحی گلدان ها به ویژه در دمای زیاد تابستان است. در این تحقیق به منظور کاهش تبخیر آب سطح گلدان ها از پوشش یونولیت خرد شده روی سطوح خاک گلدانها استفاده شد . کار در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. نتایج نشان داد که میزان تبخیر در گلدان های با پوشش یونولیت کمتر از بدون پوشش یونولیت بوده است . همچنین گیاهان کاشته شده در گلدانها با پوشش یونولیت به علت حفظ رطوبت دائمی رشد بیشتری داشته اند.
مواد و روش ها
تعداد ۸ گلدان برداشتیم. در هر یک ۵۰۰ گرم خاک زراعی ریختیم. سپس به هر یک از گلدان ها تا رسیدن خاک به حدود ۷۰-۸۰ درصد ظرفیت زراعی آب افزوده شد . بعد گلدانها وزن شدند . در مرحله اول بر روی سطح خاک ۴ گلدان را با تکه های خرد شده ی یونولیت پوشاندیم و ۴ گلدان بدون پوشش نگه داشتیم. مدت هفت روز هر روز گلدانها را وزن کردیم تا میزان تبخیر در تیمارها اندازه گیری شود . در مرحله دوم از همین خاک زراعی مجدداً برداشتیم و در ۸ گلدان ۵۰۰ گرم خاک ریختیم. به خاک گلدانها تا حدود ۸۰ درصد ظرفیت زراعی آب ریختیم. سپس در هر یک از گلدان ها تعداد ۵ بذر یونجه کاشته شد . روی سطح ۴ گلدان با یک لایه یونولیت خرد شده پوشیده شد و ۴ گلدان دیگر را بدون پوشش گذاشتیم . هر روز قبل از آبیاری گلدان ها توزین شدند و سپس به هر گلدان ۶۰ سی سی آب ریخته شد . پس از سبز شدن جوانه ها آبیاری به ۳ روز یک بار کاهش یافت. هر دفعه قبل از آبیاری گلدانها وزن شدند تا کاهش آب هر گلدان مشخص شود. مقدار آب اضافه شده به تمام گلدانها در زمان آبیاری یکسان در نظر گرفته شد . پس از چهار هفته رشد گیاهان با هم مقایسه شد . گیاهان کاشته شده را زا گلدان در آورده، خشک نموده و سپس وزن کردیم.
بحث و نتیجه گیری
خاک مورد استفاده در این پژوهش بافت لومی داشت . اسیدیته آن ۶/۷ و هدایت الکتریکی آن ۱۲۷۵ میکرو زیمنس بود. وزن رطوبت باقیمانده در گلدانهای دارای پوشش یونولیت در مقایسه با گلدان های فاقد پوشش وجود دارد ( شکل ۱) . در مرحله اول که گلدانها بدون بذر بودند مشاهده شد که میزان کاهش رطوبت در روز اول در گلدانهای دارای پوشش یونولیت می باشد . در مرحله دوم که بذر یونجه در گلدانها کاشته بودیم نتایج نشان داد وزن گیاه کاشته شده در گلدانهای با پوشش یونولیت به دلیل حفظ رطوبت دائمی بیشتر بوده است.
