صنعت ساختمان‌سازی در کنار تمامی جذابیت‌هایی که دارد می‌تواند چالش‌ها و مشکلاتی نیز به همراه داشته باشد. یکی از مخرب‌ترین و بدترین پدیده‌های این صنعت که ممکن است برای اکثر ساختمان‌ها بعد از مدت زمان مشخصی رخ بدهد نشست ساختمان است که می‌تواند حتی منجر به تخریب کامل آن شود و خسارت‌های بسیار زیادی به بار بیاورد. هرکدام از انواع نشست ساختمان می‌تواند دلایل و علائم منحصربه‌فردی داشته باشد. در ادامه مطلب به بررسی نشست ساختمان، انواع آن، دلایل و علائم آن و همچنین نحوه جلوگیری از آن پرداخته می‌شود.
نشست ساختمان چیست؟
در حقیقت نشست ساختمان به پایین رفتن آن در اثر تغییر خاک زیر پی ساختمان گفته می‌شود. البته تغییر شکل ساختمان نیز می‌تواند تعریفی از نشست باشد. این پدیده می‌تواند باعث ایجاد ترک بر روی دیوارهای داخل و بیرونی ساختمان‌ها شود و حتی ممکن است به فرورفتگی کف ساختمان منتهی گردد. نشست در بعضی از ساختمان نیز موجب ایجاد خمیدگی خواهد شد. در اصل زمانی که وزن ساختمان بر روی خاک سنگینی کند می‌تواند تنش‌هایی در خاک ایجاد کند که در نهایت موجب ایجاد پدیده‌هایی همچون نشست شود.
میزان و مقدار نشست ساختمان‌ها می‌تواند به عواملی همچون نوع تنش ایجاد شده، خصوصیت تنش‌ها، خصوصیات فیزیکی خاک، کرنش خاک و … بستگی داشته باشد. به صورت کلی افرادی که قصد ساختمان‌سازی داشته باشند باید از ابتدا اطلاعات کافی کسب کنند تا در انتها دچار مشکل و چالش نشوند. در مقاله‌ای با عنوان درز انبساط چیست اطلاعات جامعی در مورد درز انبساط، مزایا و معایب و همچنین کاربردهای آنها ارائه شده که می‌تواند برای خوانندگان مفید و مؤثر باشد.
علائم نشست ساختمان چیست؟
همانطور که گفته شد نشست ساختمان به عنوان یک پدیده مخرب در انواع ساختمان‌های مسکونی، اداری، تجاری و … شناخته می‌شود و اگر به آن توجه نشود ممکن است خسارت‌های متعددی ایجاد کند. از مهم‌ترین علائم نشست ساختمان‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- یکی از بارزترین علائم نشست ایجاد فاصله بین دیوار و کف ساختمان است و چنانچه این فاصله مشاهده شود حتماً باید اقدامات لازم برای مقاوم سازی ساختمان انجام گردد.
- ترک اطراف میخ‌های کوبیده شده به دیوار نیز می‌تواند یک نشانه از نشست باشد.
- برآمدگی کف ساختمان‌ها و شکم آوردن آن
- ایجاد ترک‌های عمودی و افقی بر روی دیوار زیرزمین
- ایجاد ترک روی دیوارهای آجری و بلوکی که معمولاً از گوشه دیوارها شروع می‌شوند و به سمت لبه پنجره‌ها امتداد می‌یابند. به صورت کلی ترک‌های دیوار به سه نوع پله‌ای، عمودی و افقی تقسیم می‌شوند که هر کدام دلایل مختلفی دارند.
- تاب برداشتن و افتادگی درها و پنجره‌ها
مهم‌ترین عوامل ایجاد نشست در ساختمان ها
به صورت کلی برای ایجاد انواع نشست ساختمان دلیل یا مجموعه‌ای از دلایل مختلف وجود دارند. از مهم‌ترین عوامل ایجاد نشست در ساختمان‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد تغییرات در جدول آب‌های زیرزمینی
- وجود درختان بالغ در مجاورت خانه
- نشست زمین در اثر لوله‌کشی یا استخرهای شنا
- عدم طراحی مناسب فونداسیون و کاشت میلگرد در آن با توجه به مقاومت خاک زیر پی و نیروهای وارد
- خاک نامناسب با تراکم ضعیف
- ضعیف بودن خاک زیر پی ساختمان و عدم تحمل بار آن
- بارندگی‌ها یا خشک‌سالی‌های نامنظم
- زه کشی ضعیف و نامناسب در اطراف محل احداث ساختمان‌ها
- پمپاژ روغن یا آب از زمین‌های مجاور ساختمان
- عدم انجام آزمایش صحیح مکانیک خاک
- عدم کنترل تراز آب در زمان گودبرداری و وجود میزان رطوبت در خاک
- زمین‌لرزه و تکان‌های ناگهانی
انواع نشست ساختمان
همانطور که گفته شد نشست ساختمان‌ها می‌توانند در اثر عوامل و دلایل مختلفی ایجاد شود به همین دلیل می‌توانند در انواع مختلفی دسته‌بندی شوند. نوع خاک زیر ساختمان از مهم‌ترین عوامل در ایجاد نشست ساختمانی است. نوع دانه‌بندی خاک نیز می‌تواند در جذب رطوبت تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد. نشست ساختمان بر اثر نیروهای مختلف می‌تواند به دو دسته اصلی تقسیم شود.
نشست آنی (الاستیک)
نوعی نشست است که می‌تواند در زمان احداث ساختمان و یا بلافاصله بعد از احداث آن رخ بدهد. این نشست می‌تواند خسارت‌های زیادی به ساختمان‌ها وارد کند و معمولاً به دلیل عدم دقت در طراحی پی و مؤلفه‌های دیگر ایجاد می‌شود.
نشست تحکیمی
نشست تحکیمی از جمله انواع نشست ساختمان است که وابستگی زیادی به گذر زمان دارد. این نشست خود می‌تواند به دو مرحله تقسیم شوند که مرحله اول آب و هوا از منافذ خاک بیرون آمده و در مرحله دوم تغییر شکل خمیری خاک و فرآیند کلوئیدی – شیمیایی رخ می‌دهد.
نشست‌های ساختمان برحسب میزان خرابی‌هایی که در ساختمان ایجاد می‌شوند نیز می‌توانند به دو دسته تقسیم شوند که به شرح زیر می‌باشند
نشست یکنواخت
چنانچه نشست در تراز زیر پی به یک میزان و یکنواخت باشد به عنوان نشست یکنواخت شناخته می‌شود. این نوع از انواع نشست ساختمان به دلیل اینکه تغییری در توزیع تنش‌ها ایجاد نمی‌کند اهمیت زیادی ندارند اما می‌تواند بر روی تأسیسات ساختمانی مانند لوله‌های گاز و آب و فاضلاب تاثیرگذار باشد. هرچند که این نشست‌ها می‌توانند عادی باشند و اهمیت چندانی نداشته باشند اما باید قبل از بروز مشکلات جدی به آنها توجه کرد تا نیازی به بازسازی ساختمان و صرف هزینه‌های مجدد نباشد.
نشست غیریکنواخت یا نامتقارن
همانطور که از نام آنها پیدا است این نوع نشست به‌گونه‌ای ایجاد می‌شود که یک طرف ساختمان با طرف دیگر متفاوت باشد و توزیع تنش‌ها در خاک‌های زیرین را به هم می‌زند. در این نوع نشست‌ها سیستم کلاف بندی سازه ساختمان‌ها حالت تعادل خارج می‌شود و می‌تواند خطراتی جدی به همراه داشته باشد.
جلوگیری از نشست ساختمان
شاید بتوان گفت که پدیده‌هایی همچون نشست ساختمان در بسیاری از پروژه‌های ساخت‌وساز عادی بوده و احتمال اتفاق افتادن آنها زیاد است اما می‌توان با رعایت پروتکل‌های استاندارد و اصول و قواعد ساختمان‌سازی از رخ دادن آنها جلوگیری نمود. از جمله مهم‌ترین راهکارهای برای جلوگیری از انواع نشست ساختمان می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- استفاده از مصالح مدرن مانند یونولیت در ساختمان‌سازی به‌منظور کاهش وزن کلی سازه. البته قیمت یونولیت می‌تواند در کاهش هزینه‌ها نیز مؤثر باشد
- مقاوم‌سازی پی و افزایش ظرفیت باربری
- در نظر گرفتن دستک و پایه در زیر فونداسیون
- ایجاد پیوستگی بین ستون‌ها با دیوارهای سازه
- افزایش تعداد ستون‌های ساختمان
- بتن‌ریزی ساختمان با استفاده از ویبره برای ایجاد بتن متراکم و یکدست
جمع‌بندی نهایی
نشست ساختمان به عنوان یکی از معضلات و پدیده‌های مخرب در صنعت ساختمان‌سازی شناخته می‌شود که می‌تواند در اثر عواملی همچون ضعف خاک پی، عدم فونداسیون مناسب، ایجاد تغییر در جدول آب‌های زیرزمینی، بارندگی‌ها یا خشک‌سالی‌های نامنظم، زه کشی ضعیف و نامناسب در اطراف ساختمان، زمین‌لرزه و تکان‌های ناگهانی و … ایجاد شود. نشست‌ها بر اساس عامل ایجاد کننده می‌توانند به انواع مختلفی همچون نشست یکنواخت، نامتقارن، تحکیمی و … تقسیم شوند.
